پرش به محتوا

جایزه آبل

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
جایزه آبل
Portrait of Niels Henrik Abel
توصیفکار برجستهٔ علمی در زمینهٔ ریاضیات
کشورنروژ
برگزارکنندهدولت نروژ
نخستین دوره۲۰۰۳
وبگاه

جایزهٔ آبل (به انگلیسی: Abel Prize) جایزه‌ای است بین‌المللی که هر ساله توسط شاه نروژ به یک یا چند ریاضی‌دان که کار ارزنده‌ای در ریاضیات انجام داده باشد، داده می‌شود.[۱]

این جایزه که به افتخار ریاضیدان نروژی نیلس هنریک آبل (۱۸۲۹–۱۸۰۲) نامگذاری شده در سال ۲۰۰۱ توسط دولت نروژ بنیان‌گذاری شد جایزهٔ مکملی برای جایزه هولبرگ است که در علوم انسانی داده می‌شود. جایزه نقدی آن ۶ میلیون کرون نروژ (معادل ۶۲۰٬۰۰۰ یورو یا ۷۰۰٬۰۰۰ دلار) است.[۲] مراسم اعطای جایزه در آتریوم دانشکده حقوق دانشگاه اسلو، جایی که از سال ۱۹۴۷ تا ۱۹۸۹ در آن جایزه صلح نوبل داده می‌شد، برگزار می‌شود.[۳] هیئت مدیره جایزه یک سمپوزیوم آبل هم بنیانگذاری کرده‌اند که توسط انجمن ریاضیات نروژ اداره می‌شود.[۴]

اغلب جایزه آبل را به عنوان جایزه نوبل ریاضیات توصیف می‌کنند.[۵][۶][۷][۸][۹]

تأسیس این جایزه اولین بار توسط ریاضیدان نروژی سوفوس لی (۱۸۴۲–۱۸۹۹) هنگامی که او مطلع شد تصمیم آلفرد نوبل بر دادن جایزه‌ای سالانه شامل ریاضیات نخواهد شد در سال ۱۸۹۹پیشنهاد شد. مرگ لی وقفه‌ای در تأسیس جایزه ایجاد کرد و تلاش اسکار دوم برای تأسیس آن در سال ۱۹۰۲ ناموفق بود و این کار به علت بی‌نتیجه بودن مذاکرات اتحاد سوئد و نروژ در سه سال بعد پیچیده‌تر شد.

جایزه آبل در ۱ ژانویه ۲۰۰۲ تأسیس شد. هدف این است که جایزه هابل را برای کارهای علمی برجسته در زمینه ریاضیات اعطا کند. مبلغ جایزه ۷٬۵ میلیون کرون نروژ است و برای اولین بار در ۳ ژوئن ۲۰۰۳ اهدا شد.

این جایزه از طرف آکادمی علوم و ادبیات نروژ اعطا می‌شود که کمیته ای هابلی متشکل از پنج ریاضی‌دان را برای بررسی نامزدهای معرفی شده و ارائه پیشنهاد برای برنده شایسته هابیل تعیین کرده‌است

تاریخچه

[ویرایش]

این جایزه اولین بار در ۱۸۹۹ میلادی، به عنوان بخشی از جشن صدمین سالگی تولد نیلس هنریک آبل در ۱۸۰۲ میلادی پیشنهاد شد.[۱۰] ریاضیدان نروژی، سوفوس لی هنگامی که متوجه شد برنامه سالانه آلفرد نوبل شامل جایزه‌ای برای ریاضیات نیست، پیشنهاد نمود که جایزه‌ای به نام «جایزه آبل» تأسیس گردد. پادشاه اسکار دوم علاقه‌مند بود که یک جایزه ریاضیاتی را در ۱۹۰۲ میلادی تأمین مالی نماید و در پی آن ریاضیدانانی چون لودویگ سیلو و کارل استورمر اساسنامه‌ها و قوانینی برای این جایزه پیشنهادی مطرح نمودند. با این حال نفوذ لی پس از مرگش کاهش یافته و انحلال اتحاد بین سوئد و نروژ در ۱۹۰۵ میلادی، اولین تلاش‌ها برای ایجاد جایزه نوبل را خاتمه داد.[۱۰]

برگزیدگان

[ویرایش]
سال برگزیده(ها) تصویر مؤسسه(ها) تقدیرنامه
۲۰۰۳ ژان-پی‌یر سر Jean-Pierre Serre کلژ دو فرانس «به خاطر ایفای نقش کلیدی در شکل دهی به فرم مدرن بسیاری از بخش‌های ریاضیات شامل توپولوژی، هندسه جبری و نظریه اعداد.»[۱۱]
۲۰۰۴ مایکل عطیه Michael Atiya دانشگاه ادینبرو

دانشگاه کمبریج

«به خاطر کشف و اثبات قضیه اندیس، کنار هم آوردن توپولوژی، هندسه و آنالیز، و نقش برجسته شان در ساخت پل‌های جدید بین ریاضیات و فیزیک نظری.»[۱۲]
ایسادور سینگر Isadore Singer مؤسسه فناوری ماساچوست
دانشگاه کالیفرنیا، برکلی
۲۰۰۵ پیتر لکس Peter Lax مؤسسهٔ کورانت (NYU) «به خاطر خدمات عظیمش به نظریه و کاربرد معادلات با مشتقات جزئی و محاسبه جواب‌هایشان.»[۱۳]
۲۰۰۶ لنارت کارلسون Lennart Carleson مؤسسه سلطنتی فناوری کی‌تی‌اچ «به خاطر خدمات ژرف و بدوی او به آنالیز هارمونیک و نظریه سیستم‌های دینامیکی هموار.»[۱۴]
۲۰۰۷ سرینیواسا وارادان S. R. Srinivasa Varadhan مؤسسه کورانت (NYU) «به خاطر خدمات بنیادین او به نظریه احتمالات، به خصوص برای ساخت نظریه یکپارچه ای از انحراف بزرگ.»[۱۵]
۲۰۰۸ جان تامپسون John Griggs Thompson دانشگاه فلوریدا «برای دستاوردهای برجسته در جبر، بخصوص به خاطر شکل دهی نظریه گروه‌های مدرن.»[۱۶]
ژاک تیتس Jacques Tits کلژ دو فرانس
۲۰۰۹ میخائیل گروموف Mikhail Leonidovich Gromov مؤسسه مطالعات علمی پیشرفته[۱۷] و مؤسسه کورانت[۱۸] «به خاطر خدمات انقلابی او به هندسه.»[۱۹]
۲۰۱۰ جان تیت John Tate دانشگاه تگزاس در آستین «به خاطر اثر وسیع و دیرپایش بر روی نظریه اعداد.»[۲۰]
۲۰۱۱ جان میلنور John Milnor دانشگاه استونی بروک «به خاطر کشفیات پیشتاز او در توپولوژی، هندسه و جبر.»[۲۱]
۲۰۱۲ اندره سمریدی Endre Szemeredi مؤسسه آلفرد رینی
و دانشگاه راتگرز 		«به خاطر خدمات بنیادین او به ریاضیات گسسته و علوم کامپیوتر نظری و شناخته شدن برجسته بودن و ماندنی بودن این خدمات بر روی نظریه جمعی اعداد و نظریه ارگودیک.»[۲۲]
۲۰۱۳ پی‌یر دلین Pierre Deligne مؤسسه مطالعات پیشرفته «به خاطر خدمات بدوی او به هندسه جبری و اثرات دگرگون کننده اش بر روی نظریه اعداد، نظریه نمایش و زمینه‌های مرتبط.»[۲۳]
۲۰۱۴ یاکوف سینایی Yakov G Sinai دانشگاه پرینستون و مؤسسه فیزیک نظری لانداو[۲۴] «به خاطر خدمات بنیادین او به سیستم‌های دینامیکی، نظریه ارگودیک و ریاضی فیزیک.»[۲۵]
۲۰۱۵ جان فوربز نش John Forbes Nash Jr. دانشگاه پرینستون «به خاطر خدمات مؤثر و بدوی به نظریه معادلات و مشتقات جزئی غیر خطی و کاربردهایش در آنالیز هندسی.»[۲۶]
لوئیس نیرنبرگ Louis Nirenberg مؤسسهٔ کورانت (NYU)
۲۰۱۶ اندرو وایلز Andrew Wiles دانشگاه آکسفورد[۲۷][۲۸] «به خاطر اثبات حیرت‌آور او از قضیه آخر فرما به کمک حدس مدولاریتی برای خم‌های بیضوی نیمه-پایا، که عصر جدیدی را در نظریه اعداد آغاز کرد.»[۲۹]
۲۰۱۷ ایو میر Yves Meyer مدرسه عالی نرمال پاریس-ساکلای «به خاطر نقش محوری اش در توسعه نظریه ریاضیاتی امواج.»[۳۰]
۲۰۱۸ رابرت لانگلندز Robert Langlands مؤسسه مطالعات پیشرفته «به خاطر برنامه رؤیایی اش که نظریه نمایش را به نظریه اعداد مرتبط می‌سازد.»[۳۱]
۲۰۱۹ کرن اولنبک Karen Uhlenbeck دانشگاه تگزاس در آستین «به خاطر دستاوردهای پیشتازانه او در هندسی، نظریه پیمانه ای و سیستم‌های انتگرال پذیر، و به خاطر اثر بنیادین کار او بر روی آنالیز، هندسه و ریاضی-فیزیک.»[۳۲][۳۳]
۲۰۲۰ هیل فورستنبرگ Hillel (Harry) Furstenberg دانشگاه عبری اورشلیم «پیشگامی در استفاده از روش‌های احتمالاتی و دینامیک در نظریه گروه‌ها، نظریه اعداد و ترکیبیات.»[۳۴]
گریگوری مارگولیس Grigory Margulis دانشگاه ییل
۲۰۲۱ لاسلو لوواس Laszlo Lovasz دانشگاه اوتووش لوراند «به دلیل مشارکت‌های بنیادینشان در علوم کامپیوتر نظری و ریاضیات گسسته و همچنین نقش پیشرویشان در شکل‌دهی این حوزه‌ها به زمینه‌های مرکزی در ریاضیات مدرن.»[۳۵]
آوی ویگدرسون Avi Wigerson مؤسسه مطالعات پیشرفته
۲۰۲۲ دنیس سالیوان Dennis Sullivan دانشگاه استونی بروک و مرکز فارغ‌التحصیلی CUNY «به دلیل مشارکت‌های خلاقانه‌اش در توپولوژی در وسیع‌ترین معنای خود و بخصوص جنبه‌های جبری، هندسی و دینامیکی آن.»[۳۶]

جستارهای وابسته

[ویرایش]

منابع

[ویرایش]
  1. ↑ The Abel Symposium: Main page
  2. ↑ "Google Currency Converter". Retrieved 17 March 2016.
  3. ↑ "University of Oslo". Oslo Opera House. Archived from the original on 3 August 2018. Retrieved 22 December 2012.
  4. ↑ "Main Page". The Norwegian Academy of Science and Letters. Retrieved 26 July 2012.
  5. ↑ Dreifus, Claudia (29 March 2005). "From Budapest to Los Alamos, a Life in Mathematics". The New York Times.
  6. ↑ Cipra, Barry (26 March 2009). "Russian Mathematician Wins Abel Prize". ScienceNOW. Archived from the original on 29 March 2009. Retrieved 29 March 2009.
  7. ↑ "Geometer wins maths 'Nobel'". Nature Publishing Group. 26 March 2009. Retrieved 17 October 2012.
  8. ↑ Foderaro, Lisa W. (31 May 2009). "In N.Y.U.'s Tally of Abel Prizes for Mathematics, Gromov Makes Three". The New York Times. Retrieved 17 October 2012.
  9. ↑ "Abel Prize Awarded: The Mathematicians' Nobel". The Mathematical Association of America. April 2004. Archived from the original on 27 August 2012. Retrieved 4 November 2012.
  10. ↑ ۱۰٫۰ ۱۰٫۱ "The History of the Abel Prize". The Norwegian Academy of Science and Letters. Archived from the original on 17 September 2018. Retrieved 26 July 2012.
  11. ↑ "The Abel Prize Laureate 2003". The Norwegian Academy of Science and Letters. Archived from the original on 21 May 2013. Retrieved 23 December 2012.
  12. ↑ "The Abel Prize Laureate 2004". The Norwegian Academy of Science and Letters. Archived from the original on 21 May 2013. Retrieved 23 December 2012.
  13. ↑ "The Abel Prize Laureate 2005". The Norwegian Academy of Science and Letters. Archived from the original on 14 May 2013. Retrieved 23 December 2012.
  14. ↑ "The Abel Prize Laureate 2006". The Norwegian Academy of Science and Letters. Archived from the original on 14 May 2013. Retrieved 23 December 2012.
  15. ↑ "The Abel Prize Laureate 2007". The Norwegian Academy of Science and Letters. Archived from the original on 14 May 2013. Retrieved 23 December 2012.
  16. ↑ "The Abel Prize Laureate 2008". The Norwegian Academy of Science and Letters. Archived from the original on 14 May 2013. Retrieved 23 December 2012.
  17. ↑ "The Abel Committee's Citation 2009". The Norwegian Academy of Science and Letters. Archived from the original on 22 August 2016. Retrieved 9 August 2016.
  18. ↑ Foderaro, Lisa W. (31 May 2009). "In N.Y.U.'s Tally of Abel Prizes for Mathematics, Gromov Makes Three". The New York Times. Archived from the original on 2 April 2019. Retrieved 17 October 2012.
  19. ↑ "The Abel Prize Laureate 2009". The Norwegian Academy of Science and Letters. Archived from the original on 22 August 2016. Retrieved 9 August 2016.
  20. ↑ "The Abel Prize Laureate 2010". The Norwegian Academy of Science and Letters. Archived from the original on 14 May 2013. Retrieved 23 December 2012.
  21. ↑ "The Abel Prize Laureate 2011". The Norwegian Academy of Science and Letters. Archived from the original on 14 May 2013. Retrieved 23 December 2012.
  22. ↑ "The Abel Prize Laureate 2012". The Norwegian Academy of Science and Letters. Archived from the original on 17 September 2018. Retrieved 23 December 2012.
  23. ↑ "The Abel Prize Laureate 2013". The Norwegian Academy of Science and Letters. Archived from the original on 17 May 2013. Retrieved 20 June 2013.
  24. ↑ "The Abel Committee's Citation 2014". The Norwegian Academy of Science and Letters. Archived from the original on 22 August 2016. Retrieved 9 August 2016.
  25. ↑ "The Abel Prize Laureate 2014". The Norwegian Academy of Science and Letters. Archived from the original on 22 August 2016. Retrieved 26 March 2014.
  26. ↑ "The Abel Prize Laureates 2015". The Norwegian Academy of Science and Letters. Archived from the original on 22 August 2016. Retrieved 9 August 2016.
  27. ↑ "The Abel Committee's Citation 2016". The Norwegian Academy of Science and Letters. Archived from the original on 2 August 2016. Retrieved 9 August 2016.
  28. ↑ "Sir Andrew J. Wiles receives the Abel Prize" (Press release). The Norwegian Academy of Science and Letters. Archived from the original on 22 August 2016. Retrieved 9 August 2016.
  29. ↑ "The Abel Prize Laureate 2016". The Norwegian Academy of Science and Letters. Archived from the original on 1 اكتبر 2018. Retrieved 15 March 2016. {{cite web}}: Check date values in: |archive-date= (help)
  30. ↑ "The Abel Prize Laureate 2017". The Norwegian Academy of Science and Letters. Archived from the original on 26 May 2017. Retrieved 21 March 2017.
  31. ↑ "The Abel Prize Laureate 2018". The Norwegian Academy of Science and Letters. Archived from the original on 23 March 2018. Retrieved 20 March 2018.
  32. ↑ "Karen Uhlenbeck first woman to win the Abel Prize". The Norwegian Academy of Science and Letters. Archived from the original on 24 May 2019. Retrieved 19 March 2019.
  33. ↑ Chang, Kenneth (19 March 2019). "Karen Uhlenbeck Is First Woman to Receive Abel Prize in Mathematics - Dr. Uhlenbeck helped pioneer geometric analysis, developing techniques now commonly used by many mathematicians". The New York Times. Retrieved 19 March 2019.
  34. ↑ "The Abel Prize Laureates 2020". The Norwegian Academy of Science and Letters. Archived from the original on 18 March 2020. Retrieved 18 March 2020.
  35. ↑ Castelvecchi, Davide (2021). "Abel Prize celebrates union of mathematics and computer science". Nature. doi:10.1038/d41586-021-00694-9. PMID 33731906. S2CID 232302960. Archived from the original on 5 May 2021. Retrieved 12 October 2021.
  36. ↑ "Prize winner 2022". The Norwegian Academy of Science and Letters. Retrieved 25 March 2022.

پیوند به بیرون

[ویرایش]
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ جایزه آبل موجود است.
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=جایزه_آبل&oldid=37959893»